Soạn văn 8 Thu điếu trang 40 – Kết nối tri thức

Soạn văn 8 Thu điếu của Nguyễn Khuyến là một trong những tác phẩm kinh điển thể hiện vẻ đẹp thanh bình của mùa thu Việt Nam. Trong trang 40 của sách giáo khoa Ngữ Văn lớp 8 “Kết nối tri thức”, học sinh sẽ được khám phá những hình ảnh tinh tế, cảm xúc sâu lắng và nghệ thuật ngôn từ độc đáo của bài thơ. Bài học giúp học sinh cảm nhận được tình yêu thiên nhiên, đất nước và tâm trạng của tác giả, đồng thời rèn luyện kỹ năng phân tích, cảm thụ văn học.

Soạn văn 8 Thu điếu trang 40

Câu 1 trang 41 sgk Ngữ văn 8 

Chỉ ra đặc điểm thi luật (bố cục, niêm, luật bằng trắc, vần, nhịp, đối) của thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật được thể hiện trong bài thơ Thu điếu.

Hướng dẫn trả lời

Bố cục: 4 phần

• Hai câu đề: Mô tả quang cảnh mùa thu.
• Hai câu thực: Diễn tả những chuyển động nhẹ nhàng của mùa thu.
• Hai câu luận: Miêu tả bầu trời và không gian làng quê.
• Hai câu kết: Tâm trạng của nhà thơ.

Về niêm: Chữ thứ 2 của các câu: câu 2 và 3 (chiếc – biếc), câu 4 và 5 (vàng – mây), câu 6 và 7 (trúc – gối), câu 1 và câu 8 (thu – đâu) có cùng thanh.

Về luật bằng trắc: Bài thơ tuân theo luật bằng. (Vì chữ thứ 2 của câu đầu tiên “thu” là thanh bằng).

Về vần, nhịp: Gieo vần ở các câu 1, 2, 4, 6, 8, nhịp 4/3.

Về đối: Đối ở 2 câu thực và 2 câu luận.

Câu 2 trang 41 sgk Ngữ văn 8 Tập 1

Giải thích ý nghĩa của nhan đề bài thơ. Chỉ ra mối liên hệ giữa nhan đề và hai câu đề.

Hướng dẫn trả lời

• Nhan đề “Thu điếu”: “Thu điếu” có nghĩa là “Câu cá mùa thu.” Tuy nhiên, câu cá ở đây không nhằm mục đích kiếm cá để ăn; mà câu cá chỉ là cái cớ để tiêu sầu và cảm nhận hương sắc của mùa thu. Không gì thú vị hơn khi được ngồi câu cá giữa một vùng phong cảnh quen thuộc của quê hương, để hồn thu thấm vào hồn người.
• Mối liên hệ giữa nhan đề và hai câu đề: Hai câu đề triển khai ẩn ý chứa trong nhan đề. Hai câu này miêu tả không gian mùa thu với cảnh sắc mộc mạc, giản dị, mang nét đặc trưng của mùa thu và khí thu ở làng quê Bắc Bộ.

Câu 3 trang 41 sgk Ngữ văn 8 Tập 1

Bức tranh thiên nhiên mùa thu được tái hiện ở những khoảng không gian nào? Nhận xét về trình tự miêu tả những khoảng không gian đó.

Hướng dẫn trả lời 

Bức tranh thiên nhiên mùa thu được tái hiện trong các khoảng không gian sau:

• Không gian rộng lớn và sâu thẳm của bầu trời đối lập với mặt ao và ngõ trúc nhỏ hẹp.
• Không gian hiu quạnh, vắng vẻ được thể hiện qua hình ảnh “ngõ trúc quanh co khách vắng teo”. Không gian tĩnh lặng đến mức người câu cá có thể nghe thấy tiếng “cá đâu đớp động dưới chân bèo”.

Nhận xét về trình tự miêu tả các khoảng không gian đó:

Cảnh vật được nhìn từ gần đến xa (từ chiếc thuyền câu nhìn mặt ao, nhìn lên bầu trời); sau đó từ xa trở lại gần (nhìn tới ngõ trúc rồi lại trở về với ao thu, với thuyền câu).

→ Trình tự miêu tả này giúp nhà thơ có cái nhìn bao quát cảnh vật, làm nổi bật nét đặc sắc của khung cảnh thiên nhiên và tâm trạng con người trong mùa thu.

Câu 4 trang 41 sgk Ngữ văn 8 Tập 1

Phân tích các từ ngữ miêu tả màu sắc, âm thanh, chuyển động… của các sự vật; từ đó hãy khái quát những nét đẹp điển hình của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ được tái hiện trong bài thơ.

Hướng dẫn trả lời

Các từ ngữ miêu tả màu sắc, âm thanh, chuyển động của các sự vật:

• Màu sắc: “nước trong veo”, “sóng biếc”, “trời xanh ngắt”, “lá vàng”.
• Âm thanh: “đưa vèo”, “đớp động”.
• Chuyển động: “sóng” – “hơi gợn tí”, “lá” – “khẽ đưa vèo”, “tầng mây” – “lơ lửng”.

Những nét đẹp điển hình của mùa thu vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ được tái hiện trong bài thơ:

• Ao thu với làn nước sóng gợn nhẹ.
• Bầu trời cao và xanh.
• Không gian yên tĩnh, vắng lặng.
• Ngõ quanh co vắng vẻ.
• Chủ thể trữ tình – người ngồi trên chiếc thuyền để câu cá.

Xem thêm>>> Soạn bài Minh sư trang 35 lớp 8 kết nối tri thức

Câu 5 trang 41 sgk Ngữ văn 8 Tập 1

Ở hai câu kết, hình ảnh con người hiện lên trong tư thế, trạng thái như thế nào? Qua đó, em cảm nhận được nỗi niềm tâm sự gì của tác giả?

Hướng dẫn trả lời 

Hình ảnh con người hiện lên với tư thế và trạng thái: “Tựa gối, buông cần lâu chẳng được”

• Thể hiện một tâm thế nhàn hạ: Tựa gối ôm cần.
• Diễn tả sự chờ đợi: Lâu chẳng được.
• Gợi lên một sự chợt tỉnh mơ hồ: Cá đâu đớp động…

Qua những hình ảnh này, ta thấy một tâm hồn gắn bó sâu sắc với thiên nhiên và một lòng yêu nước thầm kín nhưng mãnh liệt của Nguyễn Khuyến.

Câu 6 trang 41 sgk Ngữ văn 8 Tập 1

Nêu chủ đề của bài thơ. Chủ đề ấy giúp em hiểu thêm điều gì về tâm hồn tác giả?

Hướng dẫn trả lời 

Chủ đề: Bài thơ thể hiện tình yêu thiên nhiên, đất nước và tâm trạng của tác giả trước thời cuộc.

Chủ đề này cho thấy tác giả là người có tâm hồn nhạy cảm, yêu thiên nhiên và đất nước sâu sắc. Hơn thế nữa, qua tác phẩm, chúng ta còn cảm nhận được tâm trạng của tác giả, mang trong mình nỗi u hoài, lúc thì lặng lẽ trầm ngâm, khi lại giật mình thoảng thốt.

Câu hỏi trang 41 sgk Ngữ văn 8 Tập 1

Viết đoạn văn (khoảng 7 – 9 câu) phân tích hai câu thơ gây ấn tượng nhất với em trong bài thơ Thu điếu.

Hướng dẫn trả lời

Tôi đặc biệt ấn tượng với hai câu thơ đầu trong bài “Thu điếu,” nơi Nguyễn Khuyến đã khắc họa một không gian yên bình và nhỏ bé của làng quê Việt Nam. Chỉ với hình ảnh “ao thu” và “chiếc thuyền câu bé tẻo teo,” ông đã tạo nên một bức tranh mùa thu đối lập nhưng hài hòa. Màu sắc “trong veo” của nước ao thể hiện sự dịu nhẹ, thanh sơ của mùa thu miền Bắc, trong khi “chiếc thuyền câu bé tẻo teo” tượng trưng cho sự nhỏ bé, mỏng manh giữa không gian rộng lớn. Nguyễn Khuyến đã sử dụng vần “eo” để tăng cường tính gợi hình và cảm xúc, tạo nên cảm giác nhỏ bé và bí bách. Tác giả còn mở rộng tầm mắt ra mặt ao và không gian xung quanh, hiện lên đặc trưng của vùng đồng bằng Bắc Bộ với thời tiết se lạnh và mặt nước trong trẻo, yên bình. Chỉ với hai câu thơ, những rung cảm của tâm hồn thi sĩ trước cảnh đẹp mùa thu và tiết trời mùa thu đã hiện lên rõ nét, gợi cảm giác yên tĩnh lạ thường trong trái tim giàu tình cảm của tác giả.